سرنوشت تاريخ

آموزه هاي قرآني در باره پايان تاريخ
 

تاريک بيني پايان زندگي انسان ها در اين دنيا، ممکن است به دو علت اساسي بازگردد:نخست اينکه ما زندگي انسان و جهان را بي هدف فرض کنيم و به انکار نظم و اراده الهي و حکيمانه اي که در جريان خلقت و تدبيرهستي وجود دارد، بپردازيم.ديگر آنکه از انسان و ظرفيت هاي متعالي و جود او غافل شويم و ذات او را بد دانسته و از هرگونه اصلاح طلبي و اصلاح جويي توسط او نااميد شويم.در اين دو حالت نمي توان تصور روشن و اميدبخشي نسبت به آينده جهان داشت و درباره پايان زندگي انسان در اين دنيا اميدوار بود.برخلاف ديدگاه ها و مکاتبي که پايان جهان را تاريک مي دانند، آموزه هاي اسلامي در باره سرنوشت زندگي انسان در اين دنيا اميد بخش و شور آفرين است.در نگاه اسلام، از يک سو جهان هستي و انسان که جزئي از اين مجموعه بزرگ محسوب مي شود، براساس يک طرح کلي و حکيمانه خلق شده و اين حکمت سبب مي شود که پايان معقول و روشني در انتظار زندگي جهان باشد و از سوي ديگر ذات انسان اساساً نيکو شمرده مي شود و از آن جهت که خداوند به خلقت و فطرت آدمي پرداخته، زندگي و تلاش او مورد احترام خواهد بود و مي بايست به آن اميد داشت.اگر چه ممکن است سوء اختيار انسان باعث دوري از آن فطرت اصلي گردد و کاستي ها و زشتي هايي در عرصه حيات مرتکب شود اما سرشت انساني هميشه استوار خواهد ماند و تبديل نخواهد شد و از اين رو مي توان انتظار داشت که کج روي هاي انساني زماني رخت بربندد و اصل و ريشه زيباي انساني جلوه گر شود.
قرآن، به عنوان قلب آموزه هاي اسلامي، بشارت مي دهد که روزگار پاياني زندگي انسان در اين دنيا روشن است و پشتوانه اين اعتقاد وعده حق خداوند مي باشد.در آيه 55 سوره نور به اين وعده بزرگ خداوند اشاره شده است.آن چنان که مي فرمايد؛ خداوند به کساني از شما که ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، وعده داده است که ايشان را همانند پيشينيان خود در زمين خلافت بخشد.
براين اساس پايان جهان به نيکي رقم خواهد خورد و بندگان صالح خداوند به خلافت بر زمين خواهند رسيد و ايمان و امنيت در سراسر زمين منتشر خواهد شد.در اين آيه از قرآن، خداوند به آينده نويد مي دهد و آينده دنيا را روشن توصيف مي کند و به اهل ايمان و مردمي که عمل شان صالح و شايسته است وعده مي دهد که عاقبت دنيا به دست آنها بوده و ايشان هستند که در نهايت بر دنيا حکومت مي کنند.در اين زمان است که دين الهي و معنويت در همه مکان ها حاکم مي شودو مادي گرايي ها، ماده پرستي ها و خودخواهي ها از بين خواهد رفت.از اين رو بايد اعتقاد داشت که عاقبت اين دنيا با توحيد(يعبدونني لايشرکون بي شيئاً)و امنيت(ليبدّلنّهم من بعد خوفهم امناً)گره خورده است.
در طرح کلي انديشه اسلامي همه پيامبران الهي که از طرف خداي متعال در ميان بشر مبعوث شده اند، دو هدف اساسي داشته اند، نخستين هدف، برقراري ارتباط صحيح ميان انسان و خداوند و منع بشر از پرستش هر موجودي غير از خالق خود بوده که در شعار کليدي(لا اله الا الله)خلاصه مي شود.هدف دومي که براي بعثت پيامبران از طرف خداوند متعال در نظر گرفته شده، مربوط به برقراري روابط صحيح ميان افراد بشر است تا انسان ها با يکديگر بر اساس عدالت، صلح، تعاون، احسان، عاطفه و خدمت به يکديگر برخورد کنند.اين دو نکته که در قرآن کريم به صراحت درباره اهداف اساسي انبياء ذکر شده، از برخي آيات فهميده مي شود.درباره هدف اول، خداوند در قرآن به خاتم الانبياء(ص)مي فرمايد:«اي پيامبر!همانا ما تو را شاهد و بشارت دهنده و انذار دهنده فرستاديم و دعو ت کننده به سوي خداوند به اذن او در حالي که چراغ روشني براي هدايت مردم هستي(احزاب-45و 46)»و درباره هدف دوم چنين مي فرمايد که:«همانا ما فرستادگاني با نشانه هاي روشن فرستاديم و همراه ايشان کتاب و ميزان نازل کرديم تا مردم به قسط و عدالت قيام کنند»(حديد -25).
در حقيقت روشن بيني اسلام نسبت به سرنوشت نهايي انسان در اين دنيا، مسأله اي بي پشتوانه و سطحي نيست؛ چرا که در طرح کلي آموزه هاي اسلامي، همه پيامبران براي تحقق دو هدف مهم «توحيد»و «عدالت»مبعوث شده اند و محقق شدن اين اهداف زمينه بروز همان وضعيت موعودي است که خداوند در سوره نور براي زندگي انسان در اين دنيا وعده داده است.با اين نگاه، آيات قرآن و آموزه هاي اسلام از يک سو هدف روشن و معقولي براي زندگي انسان در اين دنيا معرفي مي کنند و از سوي ديگر از راه حل هاي مناسب و عملي متناسب با اين هدف سخن مي گويند.اين چنين به نظر مي رسد که برقراري توحيد و عدالت در جامعه انساني که از اهداف اساسي پيامبران محسوب شده و در آيات مربوط به سوره هاي احزاب وحديد آمده است، در نهايت به وضعيتي منجر خواهد شد که در آيه مربوط به سوره نور درباره پايان زندگي انسان در اين دنيا وعده داده شده است.
رواياتي که در اين آيه سوره نور وجود دارد، اهميت امامت و مهدويت در جريان تحقق آينده روشن تاريخ را بازگو مي کند.هم چنين به اتفاق علماي شيعه و اهل سنت، کسي در اين جمله ترديد ندارد که پيغمبر(ص)فرمودند:«اگر حتي از دنيا يک روز باقي نمانده باشد، خدا آن روز را طولاني مي کند تا مهدي(ع)از اولاد من ظهور کند و جهان را آکنده از عدل و داد سازد».وعده ظهور يک نجات بخش موعود که از نسل پيامبر خداست و راه ايشان را ادامه خواهد داد، مطلب مهمي است که به سرنوشت زندگي انسان در اين دنيا مربوط مي گردد.اين وعده هم در راستاي همان وعده بزرگ خداوند در قرآن قرار دارد که آينده روشن انسان و جهان را به تصوير مي کشيد.در حقيقت اين مسأله گوياي واقعيتي است که دنيا به سوي آن مي رود و از آنجا که اين موضوع يک سنت الهي است، اگر چه بشر قرن ها بر خلاف اين اراده خداوند حرکت کند و به زندگي تاريک و ظلماني خود ادامه دهد، در نهايت اين خداوند است که عدالت و امنيت و سفيد بختي رابر دنيا حاکم خواهد کرد.
پيامبران و اولياي خدا، راهنمايان راه حق بوده و هستند و اگر چه از نظر تعداد بسيارند اما از نظر هدف يکي بوده و همه آنها راه حق را نشان داده اند و به سوي حق دعوت کرده اند.از اين رو جدا کردن پيامبران از يکديگر و ايمان به يکي و انکار ديگري، انحراف از حق محسوب مي شود.آن چنان که خداوند در قرآن مي فرمايد :«کساني که به خدا و پيامبران کافر مي شوند و مي گويند به يکي ايمان داريم و به ديگري کافرند و ما براي کافران عذابي خوار کننده آماده کرده ايم و کساني که به خدا و پيامبرانش ايمان آوردند و ميان پيغمبران جدايي نينداختند، اينان به همين زودي به پاداش خود مي رسند و خدا بسيار آمرزنده و بسيار مهربان است»(نساء -150و 151)مهدي موعود(عج)ادامه دهنده راه پيامبران و اولياي خداوند بوده و شخصيتي است که آرمان نهايي پيامبران را محقق خواهد کرد.دستيابي به يک جامعه توحيدي و عادلانه که براساس آيات قرآني آرمان نهايي پيامبران و مضمون دعوت آنان را شکل مي دهد، محصول دو اراده الهي و اراده انساني است.
شرط نخست براي رسيدن به آرمان زندگي اجتماعي بشر، عنايت و هدايت پروردگار است که اين اراده الهي براي تحقق اين آرمان در قالب ارسال پيامبران و برگزيدن امامان توسط خداوند به انجام رسيده است.وجود اين شرط باعث مي شود که بخش نخست اين آرمان که مربوط به عنصر توحيد است، تأمين شود و آيات 45 و 46 سوره احزاب هم به همين حقيقت اشاره دارد که پيامبران نسبت به انسان ها، شاهد، بشارت دهنده و انذار دهنده هستند و همچون چراغ روشني آنان را به سوي خداوند هدايت مي کنند.همچنين وجود موعودي که مأموريت به پايان رساندن دعوت تاريخي پيامبران را بر عهده گيرد و عاقبت نيک اجتماع بشري در پايان تاريخ را رقم بزند، در ادامه همين شرط و اين اراده الهي معنا پيدا مي کند.
شرط ديگري که براي تحقق اين آرمان ضروري به نظر مي رسد، استقبال و پذيرش جامعه انساني است.اين شرط به وظيفه اي مربوط مي شود که انسان ها براي تحقق آرمان زندگي بشر برعهده دارند و مي بايست آن را به انجام رسانند.نکته قابل توجه اين است که در آيه 25 سوره حديد، قيام براي برقراري عدالت و ايجاد قسط بر عهده مردم گذاشته شده(ليقوم الناس بالقسط)و بنابراين مي توان فهميد که براي رسيدن به جامعه توحيدي و عادلانه،اراده انسان ها و تلاش آنها براي بهره گيري از کتاب و ميزان و اجراي عدالت ضروري است.در واقع انسان ها مي بايست به رشد و تکاملي دست يابند که پذيراي عدالت شده و در اين راه آماده فداکاري هستند.
به عبارت ديگر اقامه قسط ابدي که هدف ارسال پيامبرانت است و قرآن به آن گواهي مي دهد، دو مرحله(تشريع)و(اجرا)را در بر مي گيرد.مقصود از مرحله تشريع، ايجاد قوانين عادلانه اي است که سعادت بشر را تأمين کند.اين مرحله، به وسيله پيامبران الهي و به ويژه پيامبر بزرگ و مقدس اسلام انجام شده و به بشريت عرضه گرديده است.آغاز پيدايش بشر، با آغاز نخستين مرحله تشريع و قانونگذاري همراه بوده و هيچ وقت بشر از راهنمايي غيبي و آسماني، محروم نبوده است.دومين مرحله، اجراي قوانين عادلانه است که از نظر اهميت، کمتر از مرحله نخستين نسيت چرا که قانون صحيح اگر به طور صحيح اجرا نشود، بي فايده خواهد ماند.اين مرحله مي بايد با هدايت و نظارت پيامبران و امامان و توسط مردم محقق شود.
مهدويت به ما نشان مي دهد که سرنوشت نهايي تاريخ انساني، تحقق جامعه اي توحيدي و عادلانه خواهد بود و اين آرمان اجتماعي زندگي بشر از طريق اراده و هدايت خدواند و تلاش انسان ها در راه قيام براي عدالت محقق خواهد شد.

نکته:آرمان هاي توحيد
 

برقراري «توحيد»و«عدالت»به عنوان اهداف بعثت پيامبران در طول تاريخ، در ميان آرمان هاي موعود و منجي اسلام هم گنجانده شده و اين نشان مي دهد که قيام اين موعود درمسير نهضت پيامبران الهي و پايان بخش اين سلسله خواهد بود و با آيات قرآني قابل توضيح و شناسايي است.در واقع مهدي موعود(عج)که در ميان روايات اسلامي با جمله معروف(يملاء الارض عدلاً و قسطاً کما ملئت ظلماً و جوراً)شناخته مي شود تمام ظلم هايي که به واسطه شرک و فساد رابطه انسان با خداوند و هم جور و فساد رابطه انسان با ديگر انسان ها ايجاد مي شود را از بين خواهد برد.اين حقيقت نشان مي دهد همچنان که خانه کعبه، قبله گاه اهل حق است و مسلمانان از چهارسوي جهان، هنگام نماز به کعبه رو مي کنند، هدف تمام پيامبران و اولياي الهي يکي بوده و راه مهدي موعود(عج)همان راه پيامبر(ص)و راه قرآن است.
منبع:نشريه آيه، ويژه نامه دين و فرهنگ.